एक घरगुती प्रश्न

तुम्ही घरमालक आहात का? तुम्हाला तुमचं घर भाड्याने द्यायचं आहे? एक फुकटचा सल्ला.. नको, ताबडतोब घर विका! भाड्याच्या फंदातच पडू नका. उगाच मनस्ताप! स्वानुभवाचे बोल आहेत. तरीपण धाडसी निर्णय घेताय? माझ्या लाख लाख शुभेच्छा!

मनुष्याच्या मुलभूत गरजांपैकी घर ही एक मुलभूत गरज आहे. चार भिंती आणि डोक्यावर छत इतकीच सोपी व्याख्या वाटली तरी प्रत्येकाच्या मनात एखादे छानसे घर दडलेले असतेच. ते छानसे हे कधीच लहानसे नसते, ते महालच असते. कथा कादंबऱ्या मध्ये “माझी झोपडी प्यारी” अशा पोकळ कल्पना उगाचच रंगवलेल्या असतात. अलिशान, दोन-तीन मजली, प्रशस्त अंगण, मोठाली गच्ची, मोठ्या मोठ्या बेडरूम्स, किचन, डायनिंग, हॉल, अशा अनेक खोल्या… कल्पनेतले घर हे कधीच टुमदार किंवा 1RK प्रकारात मोडत नाही. भले, स्वतःची लायकी काहीही असो.

काही कारणांमुळे अशी इच्छा पूर्ण होईलच असे काही नाही. विकत घेणं परवडत नसलं तरी भाड्यानं घेणं आवाक्यात बसू शकतं.. असा एक समज! त्यामुळे एक सोपा उपाय म्हणजे घर भाड्याने घेणे. मनातल्या सर्व इच्छा पूर्ण करण्यासाठी एक जमात आपल्या सेवेत बसलेली असती.. ती म्हणजे घरमालक! किती भाडं देणार, किती कालावधी साठी राहणार आहात हे फारसे महत्वाचे नसते, तुम्हाला जसं हवं तसं घर देण्यासाठी घरमालकानं तत्पर राहणं बंधनकारक असतं. जावई देखील करणार नाहीत इतका हट्ट करण्याची भाडेकरूना मुभा असते. या अशा समजुती मधील बरेच निरागस भाडेकरू मी अगदी जवळून पाहिले आहेत. त्याना मी सेवा पुरवण्यामध्ये कुठेही कमी पडलो नाही याचा मला सार्थ अभिमान आहे.

अगदी ठरवून नाही पण काही कारणाने आणि नशीबाने गेल्या काही वर्षात तीन चार घरांचा घरमालक बनण्याची मला भगवंताने शिक्षा ठोठावली. स्थावर मालमत्तेतून काही पैसे गाठीला सुटावेत इतकीच माफक अपेक्षा ठेवून मी गुंतवणूक केली. वास्तु मध्ये गुंतवलेले पैसे हे कालांतराने वृद्धिंगत होतात आणि शिवाय ते चोरीला जाण्याचे भय सुद्धा नसते, अशी माझी एक बाळबोध समजूत. लक्ष्मी स्थिर ठेवण्याचा तो एका सोप्पा उपाय.. हा एक मोह!

असो! नानाविध पंथाचे, धर्माचे, भाषेचे भाडेकरू मी याची देही याची डोळा पाहीले आहेत आणि अनुभवले आहेत. सभ्य असोत वा भांडखोर असोत.. सर्वांची एकच माफक इच्छा असते, कमी भाड्यात राजेशाही थाट मिळावा. भाडेकरूचे नखरे हे घर पहायला येण्यापासून सुरू होतात. सांगितलेल्या वेळेला येतीलच याची खात्री नसते. आलेच तर घर बघताना प्रत्येक खोलीत जाऊन नाके मुरडतात. एकदा तर एका महाभागाने तब्बल पंचवीस सुधारणांची यादीच करून दिली. शिवाय भाडे मात्र कमी करण्याचा हट्ट होताच. एसी बसवून हवेत, किचन ट्रॉली हवेत, नवीन कपाटं हवीत, स्टडी टेबल, ड्रेसिंग टेबल, कपडे वाळवण्याचे रॉडस.. एक ना दोन! इतक्या सगळ्या सोयीच्या घरात त्याला सहा महिनेच रहायचे होते.

प्रत्येक भाडेकरू हा कशा ना कशा प्रकारे समस्या निर्माण करतात. कधी जाणून बुजून तर कधी अजाणतेपणाने आपल्याला एक नवीन अनुभव शिकवून जातात. माझ्या एका फ्लॅटमधे काही विद्यार्थी राहत होते. एक दिवस सकाळी लौकर मला सोसायटीच्या चेअरमन चा फोन आला. त्या विद्यार्थ्याकडे रात्री काही मित्र आले होते आणि ते सर्व लिफ्टमध्ये एकाच वेळी घुसल्यामुळे लिफ्ट नादुरुस्त झाली. त्यानी तर cctv चा व्हिडीओ पाठवून दिला. दहा लोकांच्या लिफ्ट मध्ये तब्बल अठरा लोक घुसले होते. आता मी काय करणार? भाडेकरू ला फोन केल्यावर त्याला काहीच माहिती नसल्याचे त्याने दाखवले. मग पुढील दोन तास मी “अपराधी कौन?” मालिकेच्या डिटेक्टिव ची भुमिका बजावली आणि अखेरीस माझ्या भाडेकरून कडून लिफ्ट दुरूस्तीचा खर्च वसूल करण्याचे वचन दिले. एकदा एक तरूण जोडपे रहात होते. मुलगा कुठेतरी नोकरी करीत होता. कदाचित त्याची आर्थिक स्थिती ठिक नसावी. दर महिन्याला वेळच्या वेळेला भाडे देण्याचे कबूल केले असले तरी प्रत्येक महिन्याला मला वाट पाहून आठवण करावी लागे. एका महिन्यात तर मीच आठवण करायचं विसरलो आणि तो पण सोयिस्कर रित्या विसरला. पुढच्या महिन्यात त्यानं दिलेले भाडे नक्की कोणत्या महिन्याचे आहे हे समजायला मला चार दिवस लागले.

प्रत्येक भाडेकरू हा नवीन काहीतरी शिकवून जातो. प्रत्येकाचा हेतू शुद्ध असतो. घरमालकाला शहाणे करून सोडायचे...! एकदा एका भाडेकरूने घर सोडण्याच्या आधी महिनाभर मला विनंती केली, शेवटच्या महिन्याचे भाडे डिपॉझिट मधून वळते करा आणि उर्वरित रक्कम मला आत्ताच देऊन टाका. मी पण विचार केला.. बिचाऱ्याला पैशाची गरज असेल. मी ताबडतोब सर्व रक्कम देऊन टाकली. ठरल्या प्रमाणे शेवटच्या दिवशी घराची किल्ली त्याने दिली. घराची अवस्था पाहून मी घाबरूनच गेलो. सर्व भींतींवर त्याच्या चार वर्षांच्या मुलीने चित्रकला मुक्तपणे साकारली होती. सोफ्याचे कव्हर फाटले होते. दोन पंखे बंद पडले होते. किचन सिंकमधून पाणी गळून ट्रॉलीचे दरवाजे कुजले होते... आणि संपूर्ण घरात कचऱ्याचा डोंगर होता. डोकं सुन्न झालं. मला मुकाट्याने सर्व खर्च करण्याशिवाय पर्याय नव्हता.

कोरोनाच्या काळात अजून एक अनुभव! माझ्या सिंगापूरातल्या फ्लॅटमधे एक भारतीय भाडेकरू रहात होता. बिचारा चांगला होता. फारशा तक्रारी करीत नसे आणि वेळच्यावेळी भाडं पण देत असे. त्याच्या आणि माझ्या दुर्दैवाने आम्ही एका भयंकर परिस्थितीत अडकलो. काही कारणांमुळे तो आणि त्याची बायको भारतात आले होते आणि लॉकडाऊन लागले. मी पण भारतात! त्याला परत जाता येईना. त्यात त्याची नोकरी गेली. तो म्हणाला, “साहेब, लॉकडाऊनमुळे आम्ही अडकलो, कृपया फ्लॅटचं भाडं तरी माफ करा!” आता याची नोकरी जाण्याची मला शिक्षा झाली होती. त्यांचं सामान सिंगापूरमध्ये घरात आणि घराची किल्ली त्याच्याकडं भारतात! तो आणि मी दोघेही चिंताग्रस्त! अखेरीस त्यानं किल्ली कुरीयर करून माझ्या एजंटकडे पाठवली. त्या एजंटनं सर्व सामान बाहेर काढून त्याच्याकडे पाठवले. मला तर तो एजंट अगदी देवासमान वाटला. त्यामुळं मला भरभक्कम प्रसाद चढवावा लागला.

तुमच्या घरात जर विद्यार्थी रहात असतील तर काही वेगळेच अनुभव असतात. मुलं रहात असतील तर शेजारचे तक्रारी करतात. वेळी अवेळी येतात, दंगा करतात. घराचा उकीरडा करून टाकतात. आणि मुली असतील तर शेजारच्या काकूना त्यांचे वागणे खटकते. त्यांचे कपडे, त्यांचे मित्र, उशीरा घरी येणे. जणू काही या माझ्याच मुली असल्या प्रमाणे माझ्या कडे तक्रारी करतात. “या मुली रात्री बेरात्री येतात, आणि त्यांचे कपडे तर बघायलाच नको! तुम्ही जरा भाडेकरू नीट बघून ठेवत जा ना!” सगळ्यात गंमत म्हणजे घर भाड्याने देताना ज्या मुलांच्या अथवा मुलींच्या हातात किल्ली दिलेली असते, ती मुलं किंवा मुली घर सोडताना नसतातच. दुसरंच कोणीतरी किल्ली परत करून जातो. सर्व सोसायटींचा एक अलिखित नियम असतो, विद्यार्थ्यांना घर भाड्याने द्यायचे नाही. हा नियम कधी कधी इतका त्रासदायक ठरू शकतो की तुमचे घर दोन तीन महिने रिकामे राहू शकते. 

भाडेकरूंचे मुड हे शेअर मार्केट पेक्षाही वेगाने बदलतात. एका भाडेकरूने तर डिपॉझिट दिले आणि आठ दिवसात रहायला येतो सांगून गेला. जाताना रितसर ॲग्रीमेंट पण करून गेला. सहा दिवसानंतर फोन करून सांगितले की डिपॉझिट परत द्या तुमचा फ्लॅट नको आहे. मी तर अवाकच झालो. कारण काय तर त्याला दुसरा फ्लॅट मिळाला. डिपॉझिट जप्त करावे किंवा काही पैसे वळते करावे ठरवले तर त्याचे सतत फोन. ऑफिस ची कामं करू का याच्या फोनला उत्तर देत बसू? अखेरीस त्याचे सर्व डिपॉझिट परत करून सुटकेचा निश्वास सोडला. एका हुशार भाडेकरूने तर एक महिना राहिल्यावर सांगितले की घर सोडायचे आहे. कारण काय तर बायकोला पार्किंग मध्ये गाडी पार्क करता येत नाही. “अरे! तिला ड्रायव्हींग स्कूल मधे घाल.” असा खोचक सल्ला देण्याचा मोह मी टाळला.

प्रत्येक नवीन भाडेकरू रहायला येताना जरी सर्व कागदपत्रांची शहानिशा केली असली तरी ती व्यक्ती भविष्यात कशी वागेल हे कोणीच सांगू शकत नाही. आजकाल हे एजंट लोक पोलीस व्हेरीफिकेशन, आधार कार्ड, पॅन कार्ड ची प्रत आणि ॲग्रीमेंट चे रजिष्ट्रेशन इतक्या तत्परतेने करतात की आपल्यालाच त्या कागदांवरती शंका येऊ लागते. 

इतके सर्व अनुभव गाठीशी घेऊन मी आजही एक समर्थ घरमालक अशी भूमिका चोखपणे पार पाडीत आहे. येणाऱ्या प्रत्येक भाडेकरू बरोबर नव्याने गोड बोलून व्यवहार करीत आहे. कॅपिटल गेन टॅक्स नामक राक्षस मला फ्लॅट विकू देत नाही आणि आजही मी भाडेकरूंच्या सेवेत रूजू आहे.

“शीत” युद्ध

खरंच! कोणत्याही गोष्टीची शाश्वती नसते. काल व्यवस्थित दिसणारी गोष्ट, आज बंद पडू शकते. या तत्वज्ञानाचं कारण म्हणजे आमचा फ्रिज! तसं त्याचं बरं चाललं होतं. गेली पाच वर्षे तो अगदी इमाने इतबारे आमच्या कुटुंबाला थंड ठेवत होता. 

सर्व काही सुरळीत चालू असेल ना तर त्या वस्तू चे अस्तित्वच आपण विसरून जातो. असंच काहीसं आमच्या फ्रिजच्या बाबतीत झालं असावं. बाहेर सूर्य आग ओकत असताना आमचा फ्रिज सरबतं, पेयं, आईस्क्रीम, फळं, भाज्या थंड ठेवत होता. मुलं जाता येता उगाचच दरवाजा उघडून नवीन काही पदार्थ दिसतोय का ते पहात होती. कितीही दरवाजा आदळला तरी आमचा फ्रिज मात्र वटवृक्षा प्रमाणे शांतपणे सर्वाना थंडावा देत होता.

आणि तो एक दिवस उगवला. शनिवारचा दिवस होता. पुढील दोन दिवस फक्त लोळून काढायचे असा मी विचार करत होतो. पण नियतीच्या मनात काही तरी तिसरेच होते. सकाळी उठल्यावर आमच्या लक्षात आले की फ्रिज थंड करायला विसरलाय. पाण्या पासून ते भाज्यां पर्यंत, सरबता पासून ते फळां पर्यंत सर्वच पदार्थानी शीत कटिबंधा कडून उष्ण कटिबंधाकडे प्रवास सुरू केला होता. आईस्क्रीम चे मिल्कशेक होऊ घातले होते.

आता काय करायचे? एवढा बाका प्रसंग ओढवल्यामुळं माझ्या अंगावर भीतीचा काटा उभा राहीला. माझ्या वीकेंड चा सत्यानाश होणार, याची मला जाणीव झाली. फ्रिज कंपनीच्या सर्विस सेंटर ला फोन लावला. त्यांचा दिवस अजून सुरू व्हायचा होता. कदाचित दहानंतर भेटतील या आशेने मी दहा वाजण्याची वाट पहात बसून राहिलो. तोपर्यंत बायको आणि फ्रिज दोघांचे तापमान गरम होऊ लागले होते. मुलांनी पण उगाचच वाय-फाय बंद पडल्या प्रमाणे त्रागा करून घेतला. साधारण दहा वाजता मी पुन्हा एकदा फोन लावला. यावेळी एका मधुरभाषी व्यक्ती कडून माझी दखल घेण्यात आली. फ्रिजचे वय, वजन, उंची इत्यादी फालतू माहिती विचारून त्याने मला उपयुक्त माहिती दिली. तुमचा फ्रिज वॉरंटी मधे नाही. टेक्निशियन च्या व्हिजीट चे दोन हजार रूपये आणि त्यावर अठरा टक्के टॅक्स लागेल. शिवाय काही पार्ट बदलावा लागणार असेल तर त्याचे वेगळे.

मी विचार करून सांगतो… असं बोलून फोन ठेवला. काय करावे काही समजेना. माझा पैशाचा विचार बायकोला फारसा पटलेला दिसत नव्हता. तरीपण माझ्या मनाला नुसत्या व्हिजीटचे दोन हजार देणं पटत नव्हतं. मी इतर काही पर्याय मिळतात का ते पाहू लागलो. गुगल वरून टेक्निशियन चे नंबर शोधले. त्यातील दोन जणांनी वेळ नाही असं सांगून स्पष्ट नकार दिला. एकानं तर फुकटचा सल्ला दिला.. “साहेब वॉरंटी संपलीय त्याची. सरळ नवीन फ्रिज घेऊन टाका.” त्याला धन्यवाद बोलून दुसऱ्या नंबर वर फोन लावला. या वेळेस माझ्या प्रयत्नाना फळ मिळण्याची आशा पल्लवित झाली. या टेक्निशियन नं एक तासात येतो असे आश्वासन दिले. चारशे रूपये व्हिजीट फी आणि पार्ट चे जे होतील ते! मी ताबडतोब सौदा कबूल केला. दुपारी बारा वाजे पर्यंत येतो असे शब्द ऐकल्यावर सुटकेचा निश्वास सोडला.

फ्रिजमधील सर्व वस्तू आता चांगल्याच गरम झाल्या होत्या. भाज्या शेळपटून गेल्या होत्या. दही आंबट होऊ लागले होते. काही अन्न पदार्थाना वास येऊ लागले होते. बोलून आणि तहानेनं कोरड पडलेल्या घशाला थंड पाण्याची गरज होती. पण कोमट पाण्यानं घसा ओला करून घेणे चालू होते. बारा वाजून गेले, साडे बारा झाले. मी न राहवून परत फोन केला. वाटेत अजून एक काम आलंय ते करून पंधरा मिनीटात पोचतो.. असं सांगून त्यानं अजून वेळ मागून घेतला. शनिवारची दुपारची हक्काची झोप मला पाण्यात सोडावी लागणार होती.. आणि तेही कोमट!

लॉफ्टवर ठेवलेला जुना माठ काढण्याची मला आज्ञा झाली. त्याला स्वच्छ धुवून पाणी भरायचे काम बायकोने केले. पाणी थंड व्हायला किमान तासभर तरी लागणार होता. दरम्यान एक वाजला आणि मी टेक्निशियनवर चांगलाच वैतागलो. “तू येणार आहेस का नाहीस?” असं निरवाणीचं विचारण्यालाठी फोन लावला. “दहा मिनीटात पोचतोच आहे” असं सांगून त्यानं मला गप्प केले.

साधारण दिडच्या सुमारास त्यानं बेल वाजवून प्रवेश केला. त्याला पाहून मला तर अगदी देवदुत पाहिल्याचा आनंद झाला. त्यानं वेळ न दवडता फ्रिज ला चेक केलं. कॉम्प्रेसर चांगला आहे. असं सांगून त्याच्या आयुष्याची दोरी भक्कम असण्याची हमी दिली. अजून थोडे परिक्षण करून झाल्यावर त्याने सुतोवाच केले की “त्यातली एक मोटर खराब झालीय. ती बदलावी लागेल. ही मी काढून घेऊन जातो आणि असलीच नवीन घेऊन येतो. साधारण तीन ते साडेतीन हजाराची ती मोटर असते.” माझ्याकडे हो बोलण्याशिवाय पर्याय नव्हता. एक तासात मोटर घेऊन येतो, असे सांगून तो चालता झाला. घरात फ्रिज सताड उघडा आणि त्याचे आतील सर्व अवयव बाहेर विखुरून पडलेले होते. दुपारचे अडीच वाजले होते.

सहज लक्ष गेले तर दिसले की माठ गळायला लागला होता. त्यातून टपटप पाणी सांडून किचन मधे तळं झालं होतं. बायकोनं किचन परत आवरले आणि मी तासभर विश्रांती घ्यावी या विचाराने थोडा आडवा झालो. आता चार वाजले तरी टेक्निशियनचा पत्ता नव्हता. मी त्याला फोन केला तर त्यानं दुसरा धक्का दिला. ती मोटर उपलब्ध नाही. बेंगलोर वरून मागवावी लागेल. आता मात्र मी त्याच्यावर भलताच वैतागलो. “ताबडतोब येऊन जी आहे ती मोटर परत बसवून जा आणि विखुरलेला फ्रिज होता तसा करून ठेव”. पाच वाजता विखुरलेला फ्रिज पुन्हा जोडूला तो गेला.

आता मात्र बायको सहीत घरातील सर्व सदस्यांची सहनशीलता संपत आली होती. बायकोनं ताबडतोब दुकानात जाऊन नवीन फ्रिज घेऊन येऊ असे फर्मान सोडले. माझ्या मनाची मात्र तयारी होत नव्हती. फटक्यात चाळीस पन्नास हजार रुपये खर्च करायला मन तयार होत नव्हते. बायकोनं आणि मुलांनी इंटरनेट वरून मॉडेल पसंत पण करून टाकले. एक्सचेंज ऑफर मधे दोन हजार ची सुट, फक्त ट्रान्सपोर्ट खर्च अडीच हजार रुपये! डिल ऐकून मी डोक्याला हात लावला. आणि एकमताने मी निर्णय घेतला की अजून थोडा प्रयत्न करू.

अजूनही माझ्यातला मिडल क्लास संपलेला नव्हता. मी अजून कोणी दुसरा टेक्निशियन मिळतो का ते शोधू लागलो. प्रत्येकाला फोन करून मोटर बदलायची आहे असा सांगू लागलो. दोघा तिघानी तर मोटर चे हे मॉडेल बंद झाले आहे, तुम्ही आता फ्रिजच बदला. असा प्रामाणिक सल्ला दिला. मी मात्र हार मानायला तयार नव्हतो. सुमारे सहा च्या दरम्यान एका रिपेअर कंपनी कडून होकार आला. मोटर आमच्याकडे उपलब्ध आहे पण ती ओरीजनल कंपनीची नाही. असे सांगण्यात आले. तीन हजार मोटारीचे आणि व्हिजीट फी पाचशे. मी ताबडतोब सौदा मान्य करून त्याला येण्याची विनंती केली.

आता त्याचा टेक्निशियन सुमारे रात्रीचे आठ वाजता उगवला. एकंदरीत मला तो नवखाच वाटत होता. त्याला फ्रिज खोलायला बरेच कष्ट घ्यावे लागले. पण अखेरीस त्याने आधीची मोटर काढून नवीन बसवली. सुट्टे केलेले फ्रिजचे काही पार्ट त्याला बसवता येईनात. त्यानं ते तसेच ढकलून काम झाल्याचे सांगितले आणि साडे तीन हजार रुपये घेऊन चालता झाला. फ्रिज थंड होण्यासाठी तीन तास लागतील असा सल्ला देऊन गेला.

मी त्याच्या शब्दावर विश्वास ठेवला आणि किमान रविवार तरी निवांत लोळून काढू अशा विचाराने झोपी गेलो. रविवारी सकाळी उठल्यावर आवर्जून फ्रिज उघडून पाहीला तर सर्व काही गरमच! आता मात्र माझं डोकं पण गरम झालं आणि गरगरायला लागलं. आठ वाजता पुन्हा त्या कंपनीला फोन केला. त्यांच्या मॅनेजरला सर्व माहिती दिली. आवाजात शक्य तितका सभ्यपणा आणण्याचा मी प्रयत्न करीत होतो. त्या मॅनेजरने सुद्धा फार काही विशेष घडल्याचे न दाखवत, टेक्निशियन पाठवण्याचे कबूल केले.

आता मी सुद्धा नवीन फ्रिजसाठी मनाची तयारी सुरू केली. हा एक शेवटचा प्रयत्न असं स्वतःला समजावून सांगितलं. आणि टेक्निशियनची वाट बघत बसलो. सुमारे बारा वाजता टेक्निशियन उगवला. गेल्या दोन दिवसात हा तिसरा टेक्निशियन! हा थोडा अनुभवी वाटत होता. त्यानं पुन्हा एकदा फ्रिज उघडला. “साहेब, मोटर उलटी बसवलीय. चालायचंच! दोस्ताकडून चुक झाली पण मी सुधारतो की!” असं बोलून त्यानं मोटर काढली आणि सरळ बसवली. बाकीचे सर्व पार्टस त्यानं व्यवस्थित बसवले आणि निव्वळ पंधरा ते वीस मिनीटात काम संपवून बाहेर पडला. यावेळेस त्याने पैसे घेतले नाहीत.

अजूनही माझा त्याच्यावर विश्वास बसलेला नव्हता. मी एक पाण्याची बाटली भरून ठेवली आणि सुमारे दोन तास कोणीही फ्रिज उघडायचा नाही असे फर्मान सोडले. सुमारे दोन तासाने फ्रिज उघडला आणि अहो आश्चर्य! पाणी थंड झाले होते. आतले शेल्फ, डबे आता गारेगार झाले होते. 

आणि आमचा फ्रिज पुन्हा निरंतर सेवेमध्ये रूजू झाला.

टायगर जिंदा है।

लेखाचा विषय आपल्या लक्षात आलाच असेल. अर्थातच आपला राष्ट्रीय प्राणी “वाघ”. आता या महान प्राण्यावर मी पामर काय लिहणार? तरीपण हा एक क्षुद्र प्रयत्न!

शतकानुशतके अबालवृद्धांना नेहमीच कुतूहल, भीती आणि आकर्षण वाटणारा एक सर्वसामान्य हिंस्त्र प्राणी. शक्यतो कोणाच्या वाटेला न जाणारा आणि निव्वळ पोटासाठी हत्याकरून गुजराण करणारा हा इवलासा जीव! कथा कादंबऱ्यात आणि सर्व चित्रपटात बिच्चाऱ्याची प्रतिमा उगाचच मलिन करून ठेवली आहे. आपण भलं, अन आपलं भक्ष्यं भलं! अशा साध्या सरळ शांत विचाराचा… असो! तर या अशा प्राण्याला मी फक्त चित्रपटात आणि पिंजऱ्यातच पाहीला होता. प्रत्यक्षात कधीतरी मुक्त संचार करताना पहायला मिळावे असे मला नेहमीच वाटे.

सुमारे पंधरा वर्षापुर्वी मला एका जंगलाला भेट देण्याचा योग आला. माझे आई बाबा, बायको आणि माझ्या दोन कन्या असा आमचा ताफा रणथंबोर ला भेट देण्यासाठी सज्ज झाला. आमच्या मुली तशा छोट्या होत्या. त्याना फारसं काही समजत नसलं तरी वाघोबाऽऽऽ असं काही तरी बोलून आम्ही त्यांच्या मनात भीती व कुतूहल निर्माण करण्यात आम्ही यशस्वी झालो होतो.

रणथंबोर जंगलच्या कर्मचारी वर्गाला श्रीमंत करण्याच्या उदात्त उद्देशाने आम्ही उपलब्ध असलेल्या सर्व सेवा आणि सुविधा विकत घेतल्या होत्या. मी आणि बाबानी तर हंटर कॅप घालून तेथील कर्मचाऱ्यांचा आणि वाघांचा उत्साह द्विगुणीत केला होता. मुलीना सर्वांकडून सतत सुचना चालूच होत्या. जंगलात मोठ्याने बोलायचे नाही, वाघाला हाय-हॅलो करायचे नाही, त्याच्या नजरेत रोखून पहायचे नाही… अनेक शास्त्रीय/ अशास्त्रीय सुचनांचा भडीमार केला गेला.

अखेरीस आम्ही आणि आमच्यासारखे अजून काही उत्साही प्रवासी एका मोठ्या कॅंटर उर्फ बिनछताच्या मिनीबसमधून जंगलात प्रवेश केला. सुमारे तीन तास आमच्या वाहनाने जंगलातील बरेच उंच सखल, रूंद अरूंद, खडकाळ सपाट, उन्हात, सावलीत अशी आमची रपेट घडवून आणली. जंगलातील झाडं, वेली, माकडं, बरीच हरणं आणि काही रंगबिरंगी पक्षी यांना निरखून आम्ही समाधान मानले. गरीब बिच्चारा वाघ मात्र कुठेतरी लपून बसला होता. मुकं जनावर, घाबरलं असेल! अशी आईनं सर्वांची समजूत घातली. आम्ही मात्र ऊन्हानं काळवंडलेले आणि धुळीने माखलेले चेहरे घेऊन मॅच हरलेल्या टिम प्रमाणे परत फिरलो. त्याचवेळी मी एक निर्णय घेतला, परत वाघासाठी जंगलाच्या दिशेने पाऊल टाकायचे नाही.

त्या नंतर बरीच वर्षे खुणावणाऱ्या वाघाला मुळीच भाव दिला नाही. नाही म्हणजे नाही! कशाला उगाच गरीब प्राण्याला कोड्यात पाडायचे? कशाला त्याची मानसिक कुचंबणा करायची? वाघांचे अनेक चित्रपट आले, ते दाखवून मी माझ्या मुलीना मोठे केले. प्राणी संग्रहालयात वाघाची ओळख शाबूत ठेवली.

बऱ्याच वर्षानंतर आमचा काझीरंगा जंगलात जाण्याचा प्रसंग आला. छोट्याशा जिपमधे बसून आम्ही चौघे जंगलात घुसलो. हे जंगल गेंड्यासाठी प्रसिद्ध आहे. आम्हाला आश्चर्याचा सुखद धक्काच बसला. अहो! पावलो पावली, गेंडे फिरत होते. अक्षरशः दहा मीटर वर गेंडे मस्तपैकी चरत फिरत होते. आम्ही त्यांना बघतोय, त्यांचे फोटो काढतोय, त्यांच्या जाडी आणि वजनावर त्यांची चेष्टा करतोय.. त्याना काहीच फरक पडत नव्हता. स्वतःच्याच धुंदीत निवांत फिरत होते. गेंड्यांना बरोबरी म्हणून का काय, पण जंगली हत्ती, विविध हरणे, माकडे पण मुक्तसंचार करीत होते. जणूकाही आमच्या येण्याने त्यांचे जीवन आनंदीत झाले होते. एकंदरीत या अनुभवा नंतर मी जंगलावरील गैरसमज दूर करण्याचे ठरवले. कसेही असले तरी ते सुध्दा हाडामासाचे प्राणीच आहेत! त्यांना सुध्दा कोणीतरी आपल्याला भेटायला यावे, आपले फोटो काढावेत, इंस्टावर टाकावेत.. असे नक्की वाटत असणार. बिचारे बोलत नसले म्हणून काय झाले! भावना तर नक्की असणार ना!

काझीरंगाच्या ताज्या अनुभवावरून उत्क्रांती वादाच्या सिद्धांतांवर विश्वास बसला. गेल्या पंधरा वर्षात प्राणी आता खुपच सुधारले असणार अशी खूणगाठ मनाशी बांधली. आणि नव्या उत्साहात मी अजून एक जंगल सफारी करायचे ठरवले. आता वाघ स्वतःहून पुढे येऊन गुड आफ्टरनून म्हणेल अशी एक शक्यता मनात घोळून गेली. तर यावेळेस आता आम्ही जिम कॉरबेट ला जायचे ठरवले. मी, सौ आणि आमच्या दोन्ही कन्या असा आमचा बेत ठरला.

आमची पुन्हा एकदा उत्सुकता शिगेला पोचली. वाघाच्या ओढीने आम्ही लांबचा प्रवास न थकता करून जिम कॉरबेटला पोचलो. जिप्सी आणि कॅंटर अशा दोन्ही वाहनाच्या पर्यायाचे बुकींग करायचे ठरवले. वाघाला दोन वेळा भेटून ऋणानुबंध दृढ करावे असे ठरवले. हॉटेल वर पोचल्यावर आम्हाला सांगण्यात आले की कॅंटर चे बुकींग फुल्ल आहे. पण जिप्सी चे बुकींग होऊ शकते.

आम्ही ताबडतोब दुपारच्या जिप्सीचे बुकींग केले. टायगर को दोबारा देखने केलिये कल सुबह को हम फिर से जायेंगे। अशी आगाऊ सुचना जिप्सी वाल्याला देऊन ठेवली. वाघाच्या ओढीने आमचा थकवा पळून गेला होता. जंगलच्या प्रवेशद्वाराजवळ आमच्यासारख्या पंचवीस जिप्सी उभ्या होत्या. आमच्या सारखेच वाघाच्या ओढीने व्याकुळलेली जनता जिप्सी च्या रांगेत वाट पहात होती. इतक्यात एका इसमाने आमच्या जवळ येऊन त्याच्याकडील दुर्बिण आम्हाला दिली वजा लादली. दूरसे आप टायगर को देख सकते हो। ले लो। आमच्या ड्रायव्हरने पण आग्रह केला त्यामुळे नाही म्हणण्याची काही मुभाच नव्हती. वापस आने के बाद चारसो रूपये देना। असं सांगून तो पसार झाला. सुमारे तीन तास हे दोन किलोचे ओझे गळ्यात वागवण्याचे त्याला चारशे रूपये द्यावे लागणार होते.

आमचा नंबर आल्यावर एक जंगलचा कर्मचारी आमच्या गाडीत येऊन बसला. आपको टायगर दिखेगा और मै पुरे जंगलके बारेमें सब इन्फरमेशन दुंगा। असे म्हणत त्याने त्याचे हजार रूपये वसूल केले. जंगलच्या कायद्यात त्याची सेवा नाकारण्याची परवानगी नव्हती. जंगलात प्रवेश केल्यावर त्याने माहीती द्यायला सुरू केली. कोणी मोठ्यानं बोलू नका, गाडीतून उतरू नका.. अशा सुचनाच जास्त होत्या. बाकी या जंगलात दोनशेहून अधिक वाघ आहेत या माहीतीने मला हायसे वाटले. आता कदाचित झुंडच दिसणार अशी आम्ही मनाची तयारी केली. आमचा ड्रायव्हर वाघ मागं लागल्या प्रमाणे तुफान वेगाने गाडी पळवू लागला. बहोत अंदर जाना पडेगा। बाघ अंदर रहता है। त्याच्या बोलण्यातून एक प्रकारचा विश्वास दिसत होता. किमान अर्धा तास प्रवास केला तरी तुरळक हरणं वगळता कोणताच खास प्राणी नजरेस पडला नाही. अरे भैया, ये वाघ किधर लपून बैठा है? असा सौ ने विचारलेल्या प्रश्नावर गाईडला थोडासा राग आला. मैडम को बाघ तुरन्त दिखना चाहीये। अरे ये तो अपने मर्जी के मालिक होते है। आपको उसे देखना है तो मेहनत करनी पडेगी। असे काहीसे तत्वज्ञान देऊन त्याने आम्हाला गप्प केले.

आता जवळ जवळ आम्ही दिडतास फिरत होतो. गाडी कधी दगडातून तर कधी नदीच्या कोरड्या पात्रातून, कधी उंचवट्यावरून तर कधी खड्यातून तशाच वेगाने धावत होती. काही माकडं, बरीच हरणं या व्यतिरिक्त काहीही दृष्टीस पडले नव्हते. खरंतर बराच प्रवास करून आलो होतो आणि नीटशी झोपही झाली नव्हती. वाघाच्या दर्शना अभावी आमची झोप आम्हाला जाणिव करू लागली. 

आमची चुळबूळ थोडी शांत झालेली गाईडच्या लक्षात आले. त्यानं एका ठिकाणी त्या ड्रायव्हर ला गाडी थांबवायला लावली. दूर एका ठिकाणी छोट्याशा गुहे सारखे काहीतरी दिसत होते. उधर बाघ रहता है। अशी उपयुक्त माहीती दिली. वाघ जरी दिसला नाही तरी कधीतरी पत्र पाठवायला त्याचा पत्ता उपयोगी पडेल या भावनेने मी हो म्हणले. थोडी गाडी पुढं नेऊन त्या ड्रायव्हरने कचकन ब्रेक दाबला आणि गाडी मागं आणली. मातीकडं बोट दाखवत, ये टायगर के पंजोंके निशान है। मला तर तिथं फक्त विसकटलेली मातीच दिसत होती. तरीपण मी हो ला हो म्हणले. अजून पुढे गेल्यावर त्याने असाच ब्रेक दाबला. ये देखो, बाघीन और उसके बछडे के पंजे के निशान है। वोह छोटा है ना वो बछडे का है। देवाशप्पथ सांगतो, मला अजूनही तिथं फक्त माती आणि फिरणाऱ्या जिप्सीची चाकंच दिसत होती.

अशा आमच्या दोन अडीच तासांच्या भ्रमंती मधे आम्हाला अजूनही व्याघ्र दर्शन झाले नव्हते. आता मात्र आमचा सर्वांचा धीर सुटत चालला होता. कुठंतरी वाटेत थांबून तो गाईड माझ्या गळ्यात असलेली दुर्बीण मागून घ्यायचा आणि लांब फोकस लावून बोलायचा.. नही है। त्याने दिलेल्या माहीती नुसार काही हरणे वाघ जवळ असेल तर विशिष्ट आवाजात ओरडतात. आम्हाला असाच काहीतरी आवाज आला. त्या आवाजाच्या दिशेने आमची गाडी पळाली पण तो आवाज लुप्त झाला आणि वाघ काही दिसला नाही.

आता वाटेत एक छोटासा पाणवठा लागला. गाईडने सांगितले की टायगर इधर पानी पिने के लिए आता है। आम्ही थोड्या अंतरावर गाडी उभी करून वाघाची वाट बघत बसलो. वाघाला कडाडून तहान लागावी आणि तो इथं पाणी प्यायला यावा अशी प्रार्थना करीत आम्ही गाडीत बसून राहीलो. तब्बल अर्धा तास थांबून एखादा ससा सुध्दा तहानेन व्याकुळ झालेला पाहीला नाही. वाट पहाण्यात आमच्या जवळची पाण्याची बाटली मात्र रिकामी झाली.

असेच पुढे एका ठिकाणी काळ्या रंगाची घाण पडलेली होती. गाईडने ती वाघाचीच विष्ठा आहे अशी अमुल्य माहीती पुरवली.. एका झाडावर बरेच ओरखडे ओढलेले दिसत होते. ते सर्व वाघानं केले आहेत असे आम्हाला सांगण्यात आले. वाटेत भेटलेल्या एका  होतकरू प्रवाशाने सांगितले की ती काळी विष्ठा आणि त्या पाऊलखुणा त्याच्या दोन दिवसांपूर्वीच्या सफारी मधे पण दाखवल्या गेल्या होत्या. अजून एका पाणवठ्याजवळ आमची गाडी थांबली. साधारण दहा पंधरा मिनिटांनी मी त्याला नम्र विनंती केली, भैया, आज टायगर का मुड नही है। कही सो गया होगा। चलो अब वापस चलते है।

ड्रायव्हर ने पडत्या फळाची आज्ञा मानून गाडी परतीच्या मार्गावर पळवायला सुरू केली. मी पुन्हा एकदा एक मॅच हरण्याच्या भावनेने परतलो. दुर्बीणीचे चारशे रूपये वसूल करून तो इसम पोबारा झाला. टायगर दिखा क्या? अशी एक साधी चौकशी करण्याची तसदी त्याने घेतली नाही. वाघाची त्या दुर्बीण वाल्या बरोबर, त्या गाईड बरोबर आणि ड्रायव्हर बरोबर काहीतरी मिलीभगत असणार अशी शंका वाटून गेली.

आम्ही दुसऱ्या दिवशीची सफारी रद्द करून हॉटेलवर मस्त आराम केला.

मोडेन पण वाकणार नाही

वयाच्या पन्नाशी नंतर जर एकही अवयव दुखत नसेल तर तुम्ही मेलेला आहात असे समजावे. असं मी नाही, खुद्द पुलं म्हणून गेलेत. माझ्या बाबतीत जिवंतपणाचा पुरावा मी पन्नाशीच्या एक दोन वर्षे आधीच निर्माण केला असं म्हणायला हरकत नाही. तसं माझ्या इतिहासात डोकावून पाहिलं तर मला क्वचितच सर्दी खोकला ताप झाल्याचे आढळून येईल. 

तर मुद्दा असा की माझ्या मागे पाठदुखीचा ससेमिरा लागला. सुरवातीचे काही दिवस मी ह्या दुखऱ्या पाठीकडे थोडी पाठच फिरवली पण नंतर मात्र तिने माझी पाठच सोडली नाही. ही पाठदुखी कधी अचानक डोकं वर काढायची आणि माझं जगणं असह्य करून टाकायची. चार पेन किलर गोळ्या घेतल्या की परत गायब होत असे. नक्की हे दुखणं खरं आहे का उगाच माझ्याशी खेळ खेळतेय हेच कळायचं नाही. बरं मी कुठं पडलोय, धडपडलोय असं पण कधी झाल्याचं मला आठवत नाही. संसाराची आणि नोकरीची बरीच ओझी उचलणारा बैल असलो तरी खरेखुरे अतिजड वजन उचलेले मला मुळीच आठवत नाही. मग ह्या पाठदुखीने माझीच का पाठ धरली, हा प्रश्न मात्र मला सतावत होता.

जेव्हा पेनकिलर कुचकामी ठरायला लागल्या त्यावेळी डॉक्टरची पायरी चढायची ठरवली. जवळच्याच एका डॉक्टरकडे भेट देऊन त्याला हजार रूपयांची दक्षिणा देऊन श्रीमंत करायचा निर्णय घेतला. त्या होतकरू डॉक्टरने मला न्याहाळत बडबडायला सुरू केले, “तुमचे बैठे काम असते का? वजन कमी करायला हवे. किमान महिनाभर ऑफिसला जाऊ नका.” त्या क्षणाला वेदनेत मी विव्हळत असल्यामुळे “हो” बोलणे भाग होते. तीन प्रकारच्या गोळ्या आणि दोन प्रकारची मलमं लिहून दिली. किमान पंधरा दिवस फिजीओथेरेपी करण्याची अत्यंत गरज आहे असा पण सल्ला लिहून दिला. औषध दुकानदाराकडून कळले की दिलेली औषधे सुध्दा पेनकिलरच आहेत. नवीन ब्रॅंडच्या पेनकिलरने दुखणे कमी झाले. दोन दिवस फिजीओथेरपीस्टला भेटून त्याला पण हजार रुपयानी श्रीमंत केले. आणि तीन चार दिवसातच माझे रूटीन पुर्ववत सुरू झाले.

काही दिवसांनी पुन्हा एकदा माझ्या दुखण्याने माझी पाठराखण केली. चार पावले चालणे कठीण झाले. तशाच अवस्थेत पुन्हा एकदा होतकरू डॉक्टरकडे जावे लागले. सर्वप्रथम त्याने मी महिनाभर विश्रांती का घेतली नाही आणि पंधरा दिवस फिजीओथेरपी का केली नाही याबद्दल तोंडसुख घेतले. माझ्या कडे सॉरी बोलण्याशिवाय पर्याय उपलब्ध नव्हता. बैठ्या कामामुळे पाठीत एक स्पॅझम तयार झाला असून त्यावर फिजीओथेरपी हाच एक उपाय आहे. असे पुन्हा एकदा सुतोवाच केले आणि पुन्हा एकदा दोन नवीन गोळ्या लिहून दिल्या. पंधरा दिवसांच्या फिजीओमधे महिन्याचा पगार फुंकायची माझी तयारी होत नव्हती. पण मुकाट्यानं हो म्हणून मी बाहेर पडलो. यावेळी मी तब्बल आठ दिवस फिजीओथेरेपी घेतली. पाठीला एक मशिन लावून तिथली बया इतर बायां बरोबर गप्पा ठोकत बसे. पंधरा मिनीटे पाठीला मुंग्या चावल्या प्रमाणे ते मशिन काम करीत राही. मी आपला असहाय होऊन त्यांच्या बायल्या गप्पा नाईलाजास्तव ऐकत पडून राही. या सर्व खटाटोपीचा तसा फारसा काहीच परिणाम होत नव्हता. वेदना माझी पाठ सोडायला तयार नव्हती. समोर आलेल्या संकटाला पाठ दाखवण्याचा माझा स्वभाव नाही पण इथं तर प्रत्येक संकट मीच ओढवून घेत होतो आणि पाठ पण दाखवत होतो.

या बरोबरीने घरामधे माझ्या पाठीवर बरेच अत्याचार चालूच होते. आयोडेक्स, मुव्ह, व्हॉलीनी, मसाज, गरम पाण्याचा शेक, विचित्र रंग व गंधाचे लेप… अशा अनेक नरक यातना माझ्या पाठीशी लागल्या होत्या. दरम्यान एका पैलवान मसाज वाल्याकडे मी माझी पाठ सुपूर्त केली. त्याला पाठीच्या दुखण्याची कल्पना देऊन मी चुक तर नाही ना केली असा प्रश्न पडला. त्याला काहीतरी सुवर्ण संधी चालून आल्याचा आनंद झाला. “भिऊ नकोस, मी तुझ्या पाठीशी आहे” असा त्याने दिलासा दिला. त्याने सर्व बळ पणाला लावून अतिभयंकर शक्ती प्रदर्शन सुरू केले. संपत आलेल्या टुथपेस्ट च्या ट्युब मधून पेस्ट बाहेर काढण्यासाठी जे शर्थीचे प्रयत्न करावे लागतात तसे काहीसे प्रयत्न त्याने माझ्या पाठीवर सुरू केले. अखेरीस मला सांगावे लागले.. माझी आधीची पाठदुखीच बरी होती. पण हे असले अत्याचार नकोत. आठवड्याच्या त्याच्या प्रामाणिक सेवेनंतर मी स्वतःला निवृत्त केले.

आता मात्र माझी पाठ माझ्या हाता बाहेर चालली होती. मला ताठ मानेने जगणे अशक्य झाले होते. उजव्या बाजूला वेदना असल्यामुळे माझा एक खांदा झुकला गेला होता. माझी चाल अल्लू अर्जून च्या पुष्पा सारखी झाली होती. सोसायटीच्या आवारात चार पावले चालणे अशक्य झाले होते. वाटेत भेटणारा प्रत्येक जण आवर्जून विचारपूस करीत होता. कधी ओळख न दाखवणारा माणूस ही अचानक आपुलकी दाखवू लागला. जणूकाही भेटणाऱ्या प्रत्येकाने माझी पाठ बरी करण्याचा विडाच उचलला होता. मला बरे करणे ही निव्वळ त्यांचीच नैतिक जबाबदारी असल्याप्रमाणे सल्ले मिळू लागले. “आमच्या ओळखीचे एक डॉक्टर आहेत, त्यानी माझी पोटदुखी चार दिवसात बरी केली होती.” अहो पोटदुखी आणि पाठदुखी हे भिन्न आजार असून त्याचे डॉक्टर वेगळे असतात.. हे समजावण्याचे माझ्यात बळ नव्हते. एका प्रेमळ काकांनी तर डॉक्टरांचा फक्त नंबर देऊन न थांबता स्वतः जातीने फोन करून अपौंटमेंट पण घेऊन टाकली. काहीतरी कारण काढून टाळल्यावर ते काका माझ्यावर नाराज झाले. “बघा बुवा! ज्याचं करावं भलं…”

अशाच एका प्रेमळ काकूंकडून एका हाडवैद्याचा शोध लागला. “अहो बिन औषधाचं ते वैद्य फक्त पाच मिनीटात बरं करून देतात.” मी पण वेदनेनं त्रस्त झालो होतो. ठरवले, आता हाही प्रयोग करून बघूया. ठरल्या वेळे प्रमाणे मी त्या इप्सित स्थळी पोचलो. तिथं एक हॉल पुरूषांचा आणि एक हॉल स्त्रीयांचा होता. मला पुरूषांच्या हॉल मधे धाडण्यात आले. तिथं सात आठ लोक जमिनीवर आडवी पडलेली होती. एक माणूस प्रत्येकाच्या पाठीवर पाय रोवून त्यांचे हात ओढीत होता. आडवा माणूस मुकाट्यानं ते सहन करीत होता. तो उभा इसम एकाला तुडवला की दुसऱ्याच्या पाठीवर पाय रोवायला सज्ज! मी प्रवेश केल्यावर मला कोणताही प्रश्न न विचारता तिथंच आडवं होण्याची आज्ञा झाली. मी अंदाज बांधला की तो तुडवणारा इसमच हाडवैद्य असणार. त्यानं माझ्या पाठीवर पाय रोवून माझा हात वर ओढला. तीव्र वेदना या पलीकडे काहीही घडले नाही. मी तसाच धडपडत उठलो आणि पैसे हातात ठेऊन पाठ कुरवाळत घर गाठले.

माझ्या पाठीने तसे बरेच चढ उतार बघितले आहेत. साधारण आठवडाभर मला बेजार करून झाले की पाठदुखी कुठंतरी दडी मारून बसायची. काही दिवसांनी परत पाठीवर थाप मारत हजर व्हायची. माझी अशी अवस्था पाहून सोसायटीच्या वॉचमनने मला एक दिवस सल्ला दिला. “साहेब, सकाळी लौकर इथं खाली या आणि उघड्यानं या लाईटच्या खांबाला पाठ घासा.” पाठदुखीमुळं मला वाकता येत नव्हते पण ताबडतोब त्याला तिथंच साष्टांग दंडवत घालण्याची इच्छा झाली. ऑफिस मधे एकाने मला आवर्जून एक मलम आणून दिले. यानं नक्की फरक पडेल. दोन तीन दिवस मलम चोळल्यावर वेदनेत फरक पडला नाही पण शरीराला एक भयंकर दुर्गंध येऊ लागला. त्यानंतर चार दिवस पाठीला साबण घासून त्या वासातून सुटका करून घेतली.

आता डॉक्टर बदलण्याची वेळ आली होती. एका नामांकित हॉस्पिटल मधील प्रख्यात डॉक्टरना पाठ दाखवण्याचे ठरले. त्यांची अपौंटमेंट एक आठवड्या नंतरची मिळाली. आठवडाभराच्या प्रतिक्षेनंतर डॉक्टरना भेटण्याची वेळ आली. वाटेत टॅक्सी वाल्याला सावकाश चालव रे बाबा! अशी विनंती केल्यामुळे त्याच्यापासून पाठदुखी लपून राहिली नाही. पुढील सुमारे पंचवीस मिनीटाच्या प्रवासात त्याने त्याच्या मामाचे दुखणे इचलकरंजी जवळच्या एका खेड्यातील वैद्याने कसे बरे केले याची इत्यंभूत कहाणी ऐकवली. मी वेदना सांभाळत त्याच्या कथेला योग्य न्याय दिला. दर वाक्याला “हो का?” “अरेरे!” “वाऽ” असे उद्गार काढले आणि प्रवास संपवला. मी पुढील खेपेस इचलकरंजी जवळच्या खेड्याला जरूर भेट देईन हो, असे आश्वासन पण दिले.

आता माझ्या पाठीवर नवीन अध्याय सुरू झाला होता. डॉक्टर वयस्कर आणि अनुभवी दिसत होते. त्यानी काही प्रश्न विचारले, पाय हलवून दाखवा, बोटं हलवून दाखवा अशा काही परिक्षणानंतर सुतोवाच केले.. हे स्लिपडिस्क असण्याची शक्यता आहे. ताबडतोब MRI करून घ्या. आता आमचा मोर्चा तिकडे वळला. पंधरा हजाराचे देणे देऊन आम्ही पुन्हा त्या डॉक्टरना भेटलो. रिपोर्ट पाहून ते बुचकळ्यात पडलेले दिसले. तरी त्यांनी स्लिपडिस्क चा ठेका चालूच ठेवला होता. पण उगाच शंका नको म्हणून तुम्ही CT Scan आणि रक्त तपासणी करा असा सल्ला दिला. आता मात्र मला नक्की काय झालंय याची उत्सुकता व भीती दोन्ही गोष्टी सतावू लागल्या. अजून दहा हजारांची आहूती दिल्यावर चार दिवसांनी माझे सर्व रिपोर्ट त्यांना दाखवले. त्यानी हे स्लिपडिस्कच आहे पण थोडी वेगळी केस आहे असं काहीतरी समजावलं. मला त्यातलं काहीच समजलं नाही. चार औषधांची यादी हातात ठेवून पुढच्या आठवड्यात परत भेटा असा सल्ला वजा धमकी दिली. एकंदरीत माझ्या वेदनेच्या जोडीला भीतीने पण साथ द्यायला चालू केले होते. भीत्या पाठी ब्रह्मराक्षस या म्हणी मधे भीत्या पोटी किंवा डोकी असं न म्हणता पाठी का म्हणतात त्याचा शोध लागला.

पुढच्या आठवड्यात डॉक्टरना भेटल्यावर त्यांच्या चेहऱ्यावर एक शोध लावल्याचा आनंद दिसत होता. चार सोपे व्यायाम करायला सांगितले आणि आज एका नव्या व्याधीच्या नावाचे ज्ञान आम्हाला दिले. DISH .. हा आजार मणक्या जवळच्या स्नायूंचा असतो. वयानुसार आणि राहणीमानामुळे मणक्या जवळ calcium जमा होते आणि स्नायूंमधे एक आखडलेपणा येतो. असाच व्यायाम कायम करीत रहा…

आणि आता माझ्या आयुष्यात DISH नामक राक्षसाचा प्रवेश झाला होता. 

ताक

अख्ख्या भारतात ताक आवडत नाही असा माणूस सापडणे कठिण! आणि त्यात मराठी माणसाला तर ते आवडतेच आवडते. आपल्या पूर्वजांनी ज्या काही पाककला विकसित केल्या आहेत, त्यात ताकाचा शोध हा महत्वपूर्ण म्हणायला हरकत नाही. बनवण्यास अतिशय सोपा, अत्यंत पुरवठी, आणि रोजच्या जेवणा पासून ते शाही भोजना पर्यंत आवर्जून एक महत्वपूर्ण घटक बनलेले असे हे ताक. पिणाऱ्या व्यक्तीला खुष करून टाकणारे हे ताक. प्रत्येकाच्या फ्रिजच्या अडगळीत हमखास सापडणारे असे हे ताक.

आपल्या पूर्वजांनी ताकाचा शोध लावून संपूर्ण मनुष्यजातीवर … किंवा किमान भारतीय खाद्य संस्कृती मधे तरी भरीव योगदान केले आहे, असे मला म्हणावेसे वाटते. या सांस्कृतिक यादीतून विदेशी लोकांना वगळण्याचे कारण म्हणजे त्याना ते बटर मिल्क, कर्ड वॉटर असलं काही बोलून ताकाची महती पटवून देता येत नाही. कदाचित याच आसूये पोटी त्यानी योगर्ट ड्रिंक नामक काहीतरी रसायन घशात ओतण्याचे प्रकार सुरू केले असावेत, पण त्याला ताकाची उंची गाठता येणे शक्य नाही. ताक ते ताकच!

रोजच्या जेवणातल्या तजेलदार ताकाला लग्न समारंभात खास सजवले जाते. त्याला कोथिंबीर, आले यांचा शृंगार चढवून मठ्ठ्याचे रूप दिले जाते. पंक्तीचा आकडा वाढला तर मसाले भात, पुऱ्या यांच्या पुरवठ्यामुळे यजमानाची दमछाक उडू शकते. पण मठ्ठा मात्र कधीच कमी पडत नाही. घाऊक पाणी पुरवठ्यावर मठ्ठा मोठ्या दिमाखाने प्रत्येकाच्या वाटीत ओसंडून वहात असतो. … प्या कितीपण! कितीही पोटभर जेवले तरी मठ्ठ्या विना भोजनपूर्तीचे समाधान मिळत नाही. लग्न कार्यात आग्रहाने मठ्ठा वाढतात आणि तृप्ततेची ढेकर ऐकून यजमान खुष होतात. 

आयुर्वेदामधे ताकाचे स्थान अनन्य साधारण आहे. पचनाला पोषक आणि पित्तशामक अशा या पेयाला उष्माघात आदी त्रासांपासून सुटका करण्यासाठी रोज पिण्याचा सल्ला दिला जातो. तुम्ही त्यात चिमूटभर चाट मसाला आणि कणभर मीठ टाका.. आणि मग झकास पैकी पेला संपवून टाका. कशाला हवेत महागडे सॉफ्ट ड्रिंक आणि सरबतं? मला त्या ताकामधे कितीही पाणी घातले तर मुळीच तक्रार नाही पण जर कोणी दूध घालून पिले तर तो ताकाचा धडधडीत अपमान आहे असा माझा आरोप आहे. अहो! ताकालाही भावना असतात… ताकाला ताका सारखे जगू द्या!! असे मला ओरडून सांगावे वाटते.

साधारणत: प्रत्येक पेयपान करण्याची वेळ ठरलेली असते. उगाच कोणी रात्री झोपताना चहा पित नाहीत. ताक मात्र कधीही चालू शकते. जेवणा आधी, जेवणा नंतर, झोपेच्या आधी, अथवा सहजच. तुम्ही कधीही ताक प्या, तुम्हाला प्रसन्नच वाटेल. झोपणार असाल तर झोप छान येईल किंवा काम करणार असाल तजेलदार वाटेल.

ताकाला फक्त खाद्य पदार्थातच नव्हे तर मराठी भाषेमधे सुध्दा मानाचे स्थान आहे. मराठी माणसाला ताकाला जाऊन भांडे लपवण्याची सवय नसते. मराठी महिला वर्ग  केवळ सुगरणच असतात असं नाही तर अगदी ताकास तूर लागू देत नाहीत. माझ्या समोर कितीही पक्वान्ने आणून ठेवली तरी दूध का दूध आणि ताक का ताक करायला फारसा वेळ लागणार नाही.

तक्रम शक्रस्य दुर्लभम्। इंद्र देवाला ताकाचे दुर्भिक्ष्य का याचे ज्ञान मला नाही. पण गरीबा पासून श्रीमंता पर्यंत सर्वाना परवडेल असे ताक घरो घरी सहज उपलब्ध असते. शिळे झाले, आंबट झाले तर वृक्षवल्ली ना आवडते. एका सर्वेक्षणा नुसार ९९.७९% गृहीणींची त्यांच्या शेजारणी बरोबरची मैत्री ही विरजण मागण्यापासून होते.

ताकाची महती वर्णावी तेवढी कमीच! इतके असूनही कोणी आवडीचा पदार्थ काय असे विचारले तर चटकन ताकाचा उल्लेख करीत नाही. ताक प्रजातीच्या या अपमाना बद्दल मला अत्यंत वाईट वाटते. 

पिझ्झा पास्त्याच्या जमान्यात एक दिवस ताक हरवून जाऊ नये एवढीच इश्वर चरणी प्रार्थना!

ता.क.: ताकाचे कौतुक वाचून कोणी नाक फुगवून बसू नये. उगाच विनोदावर विरजण पडायला नको.

पडू आजारी

काही लोक जन्माला येतानाच चांदीचा चमचा घेऊन येतात असं म्हणतात. उदाहरणा दाखल, शाळेत कितीही उनाडक्या करून कसेबसे पास झाले असले तरी नोकऱ्या पटापट मिळवतात. नोकरीत बाॅस ची मर्जी सांभाळू शकतात आणि स्वार्थ साधून घेऊ शकतात. यांना संसारातल्या वाळक्या कटकटी कधी त्रास देत नाहीत. यांना बायको धाकात ठेवत नाही. यांची मुलं कशी अगदी आज्ञेत असतात. यांच्या फेसबुकच्या फोटोना हजार काॅमेंटस आणि तीन हजार लाईकस मिळतात. थोडक्यात काय तर यांचे आयुष्य कसे अगदी छान चालू असते. खरंच! मला अशा लोकांचा अगदी मनापासून हेवा वाटतो. माझं आयुष्य ना कायमच बाॅस, बायको, आणि क्लाएंट याना घाबरण्यात संपत आलं. काय करणार? नशीब!

आता नुकतीच घडलेली गोष्ट! आमचा असाच एक सुखी शेजारी श्रीमान जोशी अचानक ताप, सर्दी, खोकल्या मुळे आजारी पडला. सौ जोशी नी पतीसेवेची सुवर्ण संधी मिळाल्याच्या आनंदात सर्व महिला वर्गात व्हाटसॲपीय दवंडी पिटवली. शिवाय जड अंत:करणाने त्याना अत्यंत महत्वाच्या गाॅसिपींग च्या कार्यक्रमाला गैरहजर राहण्याचा निर्णय घ्यावा लागला. बायको ने मला ही बातमी अतिशय सनसनाटी पध्दतीने सादर केली आणि जोशाच्या घरी धडकून येण्याचा निर्णय तिच्या एकमताने घेण्यात आला. शेजार धर्म पाळण्याच्या विरोधात मी मुळीच नाही पण तो फाजील जोशा माझ्या डोक्यात जातो. असो. तरीपण आम्ही दुसऱ्या दिवशी संध्याकाळी डजझनभर संत्री घेऊन त्यांच्या घरी पोचलो. दरवाजा बाळ जोशीने उघडला आणि ओरडून आम्ही आल्याची वर्दी दिली. “डॅड, कुलकर्णी अंकल आणि आंटी तुम्हाला भेटायला आलेत. तुम्ही आत जाऊन झोपा.” कदाचित जोशा किचन मधे काहीतरी खुडबूड करीत असावा. त्याला हातातला घास टाकून बेडरूम कडे पळ काढावा लागला. आम्ही हाॅल मधे वाट पहात बसलो. दोन मिनीटातच सौ जोशी बाहेर आल्या. आमच्या हातातली संत्र्यांची पिशवी बघून त्या उत्साहाने बोलू लागल्या. “अहो! तुम्हाला सांगते, अगदी परवा पर्यंत ठिक होते. बघा!” मी मनात म्हणलं “हो. हो. त्याला बाल्कनीत दात टोकरत बनियन वर उभा असलेला मी पाहीला होता.” जोशी बाईंचे पुराण चालूच होते. “अचानक ताप भरला हो! मग मी त्याना रजा काढून घरी बसा असा आग्रह केला. तेव्हा कुठे हे तयार झाले. याना ऑफीसच्या कामाचे फार टेन्शन असतंय हो!” आता याना काय माहीत की हा जोशा ऑफीसात रोज कशा पाट्या टाकतो आणि चकाट्या पिटत फिरत असतो! तरीपण मी होय होय म्हणत जोशाला उगाचच सहानभुती युक्त कौतुक दिले. “या ना आत मधे! आत्ताच झोपेतून जागे झालेत. केवढे अशक्त झालेत! काही काही खात नाहीत हो!” वास्तविक त्याच्या हनुवटीच्या खाली चिवड्याचा कण चिकटलेला दिसत होता आणि अशक्त? छे! मला तरी कोणत्याच कोनातून बारीक झाल्यासारखा वाटत नव्हता. मला पुन्हा एकदा होय होय म्हणावे लागले. “काय जोशी बुवा! लौकर बरे व्हा” मी असं काहीतरी बोलायचं म्हणून बोललो. आमच्या आगमना मुळं थोडासा गोंधळलेला जोशा उठून बसला. मला त्यानं समोरच्या खुर्ची वर बसण्याचा आग्रह केला. सौ जोशी नी “तुम्ही बसा बोलत मी पटकन चहा टाकते.” असा पाहुणचार दाखवत स्वयंपाक घराकडे धाव घेतली. त्याच्या मागोमाग माझी सौ पण नको नको बोलत गेली. खरंतर जोशा मला चांगलाच फ्रेश दिसत होता. मीच ऑफीसमधून आल्यामुळे दमून गेलो होतो आणि जांभया आवरायचा प्रयत्न करीत होतो. “अरे हक्काची मेडीकल लिव मिळते ना? ती वापरायची तरी कधी? शिवाय बायको कडून जरा सेवा करून घेतली तर काय बिघडतंय?” असा काही तर्क सांगत त्याने फक्त किरकोळ सर्दी झाल्याची कबुली दिली. या उपर त्याने बायकोला सुध्दा कसा पत्ता लागू दिला नाही याची फुशारकी मारून झाली. सौ जोशी परत आल्या. त्यांच्या हातात चहा नव्हता. माझ्या बायकोने त्यांचा आग्रह उधळून लावला होता. मी नाईलाजाने उठलो आणि जोशाकडे बघून पुन्हा एकदा “लौकर बरा हो रे! असा तुला आजारी बघून माहीत नाही.” असा खोटा भाव देत मी बाहेर पडलो. जोशाला स्वत:च्या ढोंगीपणाचे उगाचच कौतुक वाटत होते.

घरी आल्यावर सौ ने जोशीण बाई केवढ्या त्या फुशारक्या मारत होती याचा पाढा वाचून दाखवला. “नवरा आजारी पडला म्हणून ही बया एकदम सेलिब्रिटीच झाली का काय? असली ही कसली जगावेगळी हौस?” मी हं हं म्हणत साफ दुर्लक्ष केले आणि थोडा अंत:र्मुख होऊन विचार करू लागलो. खरंच किती राबतोय मी? थोडासुध्दा स्वत:चा विचार करत नाही. एकतर जीव तोडून ऑफीसमधे राबा आणि जर कधी रजा काढलीच तर सह कुटूंब हिंडवून या. म्हणजे नशीबात आराम नाहीच. नशीबाला दोष देत मी झोपून गेलो. दुसऱ्या दिवशी आवरून ऑफीसला गेलो आणि बातमी आली की बाॅस आजारी! किमान दोन तीन दिवस तोंड बघायला मिळणार नाही. म्हणजे दोन दिवस बाॅसची तरी कटकट नाही या सुखी विचाराने कामाला लागलो. संध्याकाळी कोणीतरी आतल्या गोटातली बातमी सांगितली की बाॅस वास्तविक आजारी नाहीच. उगाचच ढोंग करून घरी बसलाय. आता मात्र माझी खरंच सटकली. हे जरा जास्तच होतंय. पण काय करणार? जाब तरी विचारू शकत नाही. माझ्या चांगल्या तब्येतीचा मला प्रथमच मनस्वी राग वाटू लागला. ताप वगैरे राहू दे; साधा कधी खोकला सर्दी पण होत नाही. तशी माझी काही फार मोठी अपेक्षा आहे का? आनंद मधल्या राजेश खन्ना सारखा दमदार असाध्य रोग व्हावा अशी कधी मागणी केलीय का? निव्वळ एक साधा ताप आणि किरकोळ खोकलाच तर मागतोय. तसा मी सुध्दा ढोंग करू शकतो पण तसलं आपल्या तत्वात बसत नाही ना!

मनातूनच स्वत:चा वाटलेला तिरस्कार हळूहळू मी गिळून टाकला आणि माझी गाडी रोजच्या रूळावरून धावू लागली. साधारण महिन्याभराने माझ्या आयुष्यात काहीतरी घडणार असावे पण मला मात्र मुळीच कल्पना नव्हती. एक दिवस सकाळी आवरून बाहेर पडलो आणि जोराचा पाऊस आला. आडोसा शोधे पर्यंत क्षणार्धात चिंब भिजून गेलो. ऑफीसला उशीर झाल्यामुळे तसाच तडक गेलो आणि भिजलेले कपडे ऑफीसच्या एसी मधे अंगावरच वाळवले. कामाच्या नादात दिवस कसा संपला लक्षातच आले नाही. संध्याकाळी घरी आलो. घरात टिव्ही वरील कोणतीतरी टुकार मालिका कर्णकर्कष्य आवाजात प्रदुषण करीत होती. एकंदरीत सर्व प्रकाराने माझे डोके गरगरायला लागले. पटकन जेवण करून बेडरूम मधे गेलो. अचानक थंडी वाटल्यामुळे पांघरूण ओढून झोपायचा प्रयत्न करू लागलो. थोड्या वेळाने बायकोच्या बोलण्याने जाग आली. “अगो बाई! हे काय? काही होतंय का?” मला तर बोलण्याची इच्छाच नव्हती. बायकोने अंगाला हात लावून “अय्या! हे काय? चांगलाच ताप आहे की अंगात! उद्या ऑफीसला आजीबात जायचे नाही.” असा हुकूम सोडण्यात आला. पडत्या फळाची आज्ञा स्विकारून मी ताबडतोब प्रस्तावाला दुजोरा दिला आणि पांघरूण तोंडावर ओढून घेतले. सौ ने एक क्रोसीन ची गोळी आणि पाणी आणून दिले. गोळी घेऊन मी निद्रादेवीची आराधना करीत पडून राहीलो. 

सौ ला आता भलताच आनंद झाला होता. अतिशय उत्साहाने तिने ही आनंदाची बातमी अख्या सोसायटी मधे वाऱ्यासारखी पसरवली. अचानक सौ ला आणि ओघाने मला सोसायटीत मानाचे स्थान निर्माण झाले. सौ ला धडाधड फोन येऊ लागले. “अगं काय सांगू? सकाळी ऑफीसला जाताना एकदम ठिक होते गं!” अशी सुरवात झाली की साधारण अर्ध्या तासाच्या संक्षिप्त संवादा नंतर “पडलेत आता गोळी घेऊन.” असा शेवट होऊ लागला. तब्बल दीड तास हा प्रेमळ संवाद मी पांघरूणा आडून ऐकला.अखेरीस मलाच झोप लागली. सकाळी ऑफीस ला जायचे नसल्यामुळे निवांत उठलो. कन्या आवरून कधीच शाळेला पळाली होती. खरंतर मला आता एकदम फ्रेश वाटत होतं. तरीपण ऑफीसमधे माझ्या आजारपणाची बातमी पोचवली. गरमागरम ब्रेकफास्ट आणि चहा पिण्यासाठी आवरून बाहेर येऊन बसलो. “अरेच्या! हे काय? आता फ्रेश दिसताय ना! अजूनही ऑफीसला गेलं तरी चालू शकतंय.” सौ ने ब्रेकफास्ट पुढे ढकलत मला निरोगीपणाचे प्रमाणपत्र देऊन टाकले. आणि मला वाटलं की आता ऑफीसला खरंच पिटाळते का काय! “आता राहू दे ना!” अशी विनंती वजा गयावया केली. कदाचित सेलिब्रीटी स्टेटस मेनटेन करण्यासाठी तिने माझी जाहीर विनंती मंजूर केली. त्या बरोबरीने काही सुचना पण देण्यात आल्या. “कोणी बघायला आलं तर त्याना तुम्ही आजारी असल्याचं वाटू दे. मला ढिगभर कामं पडलीत. त्यात उगाच लुडबूड नको.” आता ही ढिगभर कामं म्हणजे नक्की काय याचा उलगडा मला आज पर्यंत झालेला नाही. आणि इतक्या ढिगभरातून गाॅसिपींगला वेळ कधी मिळतो हा एक संशोधनाचा विषय. माझ्या नव्हे...

उगाच पेपर चाळत सोफ्यावर लोळत पडलेलो असताना बेल वाजली. मी पटकन दार उघडायला उठलो पण समय सुचकता दाखवून मला सौ ने थांबवले. ताबडतोब बेडरूम मधे पळण्याचा इशारा केला. आणि खोकण्याची आठवण करून दिली. मी सर्व सुचना लक्षात ठेऊन बेडरूमकडे पळ काढला. सौ ने दरवाजा उघडला. आमचे सख्खे शेजारी कानडी श्रीयुत बेनगिरी आणि त्यांच्या मातोश्री यांचे आगमन झाले. “कसे आहेत साहेब? आजारी आहे कळलं, म्हणून बघायला आलो.” अशी दमदार आवाजात एंट्री केली. सौ ने जोशी बाईचा कित्ता गिरवत “खुप अशक्त झालेत हो! रात्रभर ताप होता. अजून खोकतायत.” असं म्हणत त्याना माझ्या खोलीचा रस्ता दाखवला. मी सुध्दा प्रशिक्षीत प्राण्यासारखे खोकून त्यांचे स्वागत केले. बेनगिरी चा आवाज अजूनही टिपेलाच होता. “काय झालं रे? बाहेरचं काही खाल्लास काय रे? घरचं जेवण ते घरचंच असतं. जरा पार्ट्या कमी कर.” मी त्याच्या विद्वत्तापुर्ण संवादावर उडालोच. “तसं काही नाही, काल जरा भिजलो.” माझा आवाज त्याच्या समोर भलताच मिळमिळीत होता. उगाचच “हा हा हा” अशी त्यानं न केलेल्या विनोदाला त्यानं स्वत:च दाद दिली. मी पण नाईलाजास्तव त्याला हासून साथ दिली. “हे तापाचं लै अवघड काम असतंय बघा. आमचं नणदेचा पुतण्या असतंय बघा, तिकडं धारवाडला.. असंच तापानं फणफणलं की हो. महीनाभर उठलंच नाही. कसंबसं वाचलं बघा.” बेनगिरी आज्जी नी ज्ञान दिले. “#%#% टायफाईड #%#%” अशी काहीतरी मुलानं कानडी भाषेत आईला माहीती पुरवली. “ते काय मला कळत नाही.” आज्जी नी स्वत:ची बाजू सावरून घेतली. मी मात्र माय लेकाचे संवाद शांतपणे खोकत ऐकून घेतले. मला आता खरंच ताप आल्याचा भास होऊ लागला. साधारण पाऊण तास बसून मायलेक चहा बिस्कीटं वसूल करून गेली. जाता जाता आज्जीनी खोकल्यावर कसलातरी काढा घ्या असा सल्ला देऊ केला. मी उगाचच “हो घेतो.” अशी मंजुरी दिली. साधारण तासाभराने आज्जी स्वत:च एका कपातून काहीतरी रसायन घेऊन आल्या. त्यांच्या प्रेमापुढं नकार देण्याची हिम्मत सौ मधे आणि माझ्यामधे मुळीच नव्हती. अशा हौशी वैद्यांचा एक मोठा प्राॅब्लेम असतो. ते निदान करून थांबत नाहीत. त्यावरील औषधं घश्यात उतरवे पर्यंतची जबाबदारी चोख पार पाडतात. मी कसेबसे ते रसायन दोन घोट प्याले आणि मला पोटात ढवळून आले. सकाळी जरा बरं वाटायला लागलेलं पण आता पुन्हा डोकं गरगरू लागलं. मी थोडा झोपतो असं सांगून कपात उरलेल्या काढ्या पासून माझी सुटका करून घेतली. थोड्या वेळाने आज्जी परत गेलेल्या पाहून कप बेसिन मधे रिकामा केला.

माझं डोकं त्या काढ्यानं खरंच गरगरू लागलं होतं. मी जवळच्याच एका डाॅक्टरला भेटून येतो अशी इच्छा बोलून दाखवली. सौ ने तिला आता मुळीच वेळ नाही, कारण कामवाली बाई येणार आहे असे सांगून स्वत:ची सुटका करून घेतली. मी एकटाच डाॅक्टरची पायरी चढायला गेलो. माझ्या आधी चार पाच लोक नंबर लावून बसले होते. सर्वां पासून स्वत:ला शक्य तेवढं दूर ठेवत मी वाट बघत बसून राहीलो. साधारण अर्ध्या पाऊण तासाने माझा नंबर आला. वृध्द डाॅक्टरनी गळ्यातला स्टेथो कानाला लावून माझी तपासणी सुरू केली. मला काहीच प्रश्न विचारला नाही तरी मीच माहीती द्यायला सुरवात केली. कोणतीही प्रतिक्रीया न देता त्यानी गोळ्यांच्या तीन पुड्या बांधल्या आणि सकाळ दुपार संध्याकाळ घ्यायला सांगितल्या. सरते शेवटी पाचशे रूपये दक्षिणा देऊन बाहेर पडलो. कालचं भिजणं आणि बेनगिरी आज्जींचा काढा मला पाचशे रूपयाना पडला.

तसा दिवसभरात बऱ्याचवेळा फोन वाजला पण आजारी असणे सिध्द करण्यासाठी मी एकदा सुध्दा उचलला नाही. फोनची रिंग वाजली की मी खोकून दुर्लक्ष केले. दिवसभरात कामवाली बाई, इस्त्रीवाला, पेपरवाला, वाॅचमन, वर्गणी मागायला शेजार पाजारची पोरं, सौ च्या रिकाम टेकड्या मैत्रीणी यानी सतत बेल वाजवून मला मुळीच निवांतपणा दिला नाही. बाॅसचा फोन वाजल्यावर मात्र नाईलाजानं घ्यावा लागला. “कशाला आजारी पडलास?” आता या प्रश्नाचं काय उत्तर द्यावं? “कोणी मुद्दामून आजारी पडतं काय?” असं न बोलता “काल जरा भिजलो ना.. त्यामुळं” असं काहीतरी बोलून गेलो. “ बंर. पटकन बरा हो आणि लौकर कामावर ये.” या बोलण्याला क्रूर न समजता बाॅसची मर्जी समजून मी स्वत:ला धन्य मानून घेतले. दुपारी कन्या शाळेतून आली. पाठीवरची बॅग आदळतच तिचा प्रश्न आला. “आज बाबा का घरी?” अगं जरा मी आजारी आहे अशी सहानभुती मिळवायचा मी व्यर्थ प्रयत्न केला. तिनं फक्त “सो लकीऽऽऽ” अशी प्रतिक्रीया देऊन सुटका करून घेतली. मी बेडवर उगाचच झोपण्याचा प्रयत्न करीत लोळत राहीलो. दुपारी झोपायची सवय नसल्यामुळे वेळ जाता जाईना. सौ पण तिच्या ढिगभर कामात व्यस्त असल्यामुळे मी उपेक्षित जीव पेपर मधल्या त्याच त्याच बातम्यांची उजळणी करीत पडून राहीलो. एक आदर्श बाप या नात्याने मुलीचा अभ्यास घ्यावा असा विचार माझ्या मनात आला. पण मुलीने कावेबाज पणाने मैत्रीणी बरोबर अभ्यास करणार असल्याचा कार्यक्रम जाहीर करून माझ्या योजनेवर पाणी फिरवले. दुपारचे जेवण, चारचा चहा इत्यादी गोष्टी वेळापत्रका प्रमाणे घडत होत्या. दिवसभर घरात बसून अगदी उबल्यासारखं झालं होतं. संध्याकाळी पाय मोकळे करायला बाहेर पडावे म्हणलं तर सौ ने विरोध केला. उगाच कोणी बघितलं तर! अशा अनामिक भीतीने माझी नजर कैदेतून सुटका होऊ शकली नाही. 

आज संध्याकाळी जोशाची भेट नशीबात होती. जोशा स्वत: माझ्या भेटीला उगवला. त्याच्या हातात संत्र्याची पिशवी होती. पण आम्ही दिलेल्या संत्र्यांच्या संख्येपेक्षा कमी वाटत होती. कदाचित खाऊन शिल्लक राहीलेली परत द्यायला आलाय अशी शंका माझ्या मनात येऊन गेली. ठरल्या प्रमाणे मी बेडवरच बसून राहीलो आणि जोशा तिथंच खुर्ची ओढून बसला. “पडु आजारी, मौज हीच वाटे भारी... मग काय? किती दिवस आराम?” अशी त्यानं सुरवात केली. “नाही रे! आता बरं वाटतंय.” मी प्रांजळ कबुली देऊन टाकली. त्यानं हेका न सोडता बडबड चालूच ठेवली. “मस्त पैकी आठवडाभर आराम कर. बायको कडून सेवा करून घे. जरा स्वत: साठी वेळ दे.” त्याचा पट्टा चालूच होता. “असं अंथरूणावर पडून कंटाळा येतो यार!” माझ्या वाक्या कडे पुर्ण दुर्लक्ष करीत तो बोलतच होता. “हक्काची मेडीकल लिव वाया कशाला घालवायची? टिव्ही बघ, पुस्तकं वाच. जरा स्वत:साठी जगा.” मला होय म्हणण्या शिवाय पर्याय नव्हता. इतक्या वेळात त्यानं चार बिस्कीटं आणि कपभर चहा संपवला. “चल ना. बाहेर एक चक्कर मारून येऊ. घरात बसून कंटाळा आलाय.” असं बोलून मी पटकन उठलो. माझ्या या अचानक पवित्र्यामुळे तो जरा गडबडला. “आलो असतो रे पण जरा कामं आहेत घरी.” असं बोलून त्यानं काढता पाय घेतला.


सर्वांच्या फोनला उत्तरं देऊन आणि आलेल्या लोकाना चहा देऊन बायको पण वैतागली. “आजारपणाची हौस पुरी झाली. आता एकदम छान दिसताय.” असा प्रेमळ संवाद सुध्दा ऐकावा लागला. मला घरामधे बिनकामाचं बसल्यामुळे उगाचच अपराधीपणा वाटू लागला होता. एकतर खरंच मी तसा काही आजारी नव्हतो आणि मी सोडून बाकी सर्व भलतेच बिझी होते. हे आजारपणाचं सोंग माझ्या सारख्याला परवडण्या सारखे नव्हते. हे ओळखून मी दुसऱ्या दिवशी मुकाट्याने ऑफीस गाठायचा निर्णय घेतला.